કાળદંડ

ભાષાત્મક પ્રકાર:

સંજ્ઞા (નામવાચક શબ્દ)

વ્યાખ્યા અને અર્થ:

કાળદંડ એ સંયુક્ત શબ્દ છે:
કાળ = સમય, વિનાશ, મૃત્યુ
દંડ = શસ્ત્ર, લાકડી, સજા

અટલેઃ કાળદંડ એવો અર્થ આપે છે —
👉 “મૃત્યુદેવ યમરાજના હાથે રહેલ દંડ (અસ્ત્ર)”
👉 અથવા “પ્રભુતાવાળી તાકાત કે શક્તિ જે મૃત્યુ અથવા દંડ આપતી હોય”

મુખ્ય અર્થો:

1. યમરાજનો દંડ / મૃત્યુશક્તિનું શસ્ત્ર:

• યમરાજ પોતાના હાથમાં જે દંડ (દંડાયમાન શક્તિ) રાખે છે, તે કાળદંડ કહેવાય છે.

• ઉદાહરણ:

  • કાળદંડ હાથમાં લઈને યમરાજ પાપીઓને ભસ્મ કરે છે.

  • કાળદંડનો કોપ કોઈ ટાળી શકતું નથી.

2. ભયાનક દંડ / અટળ સજા (પ્રતીકાત્મક અર્થ):

• એવી સજા કે સમય, ભાગ્ય અથવા ઈશ્વર તરફથી મળે અને ટાળી શકાતી ન હોય.

• ઉદાહરણ:

  • પાપ માટે ભગવાને કાળદંડ ચુકવાવવો ફરજિયાત છે.

  • કાળદંડ જ્યારે વર્તે ત્યારે મહાન પણ ધૂળમાં સમાય.

3. શાસ્ત્રીય અર્થ / દૈવી દંડવિધી:

• ધર્મગ્રંથો મુજબ આ દંડ સમયના અંતે ધર્મવિરુદ્ધ વર્તન માટે દેવી શક્તિઓ દ્વારા આપવામાં આવે છે.

ભાષાંતર:

વાક્યપ્રયોગ:

• યમરાજનો કાળદંડ પડી જાય તો જીવ બચી શકતો નથી.

• પાપી ઉપર કાળદંડ જ્યારે વરસે છે ત્યારે કુટુંબ પણ બચી શકતું નથી.

• ધાર્મિક કથાઓમાં કાળદંડનું ભય દર્શાવાય છે.

• ઋષિએ કહ્યું કે જો ધર્મ ન રાખશો તો કાળદંડનો સામનો કરવો પડશે.

સંબંધિત શબ્દો:

• યમદંડ

• દંડનાયક

• મૃત્યુશક્તિ

• કાળમૂર્તિ

• તાંડવ

• વિનાશ

• કાળચક્ર

ધાર્મિક અને સાહિત્યિક સંદર્ભ:

• ગરુડ પુરાણ અને યમપૂરણમાં “કાળદંડ” શબ્દ યમરાજના શસ્ત્ર તરીકે ઊંડાણથી વર્ણવાયો છે.

• કેટલાક ગ્રંથોમાં “કાળદંડ” એ ન્યાયરૂપ શસ્ત્ર પણ ગણાય છે — જે પાપીને દંડ આપે છે અને સજ્જનને બચાવે છે.

લોકપ્રિય કહેવતો અને ઉક્તિઓ:

• “કાળદંડ કેવળ પાપી પર પડે છે, ધર્મી સલામત રહે છે.”

• “કાળદંડ આવે ત્યારે રાજપણું પણ બાકી રહેતું નથી.”

• “જેણે કાળદંડ જોયો હોય એ ભય વગર જીવે છે.”

વિશેષ નોંધ:
“કાળદંડ” માત્ર ભયનું પ્રતીક નથી — એ એતું શક્તિનું પણ પ્રતીક છે કે જે અધીક અને અધર્મ ઉપર નિયંત્રણ લાવે છે.
માનવીના જીવનમાં આવી શક્તિઓને ધાર્મિક શાસ્ત્રો “કાળદંડ” તરીકે ઓળખાવે છે.